شرایط عامه تکلیفشرایط عامه تکلیف ،امور دخیل در فعلیت هر تکلیف شرعی است. ۱ - تعریفشرایط عامه تکلیف، شرایطی است که همه تکالیف شرعی به آنها مقید می‌باشد، مانند: بلوغ ، عقل ، قدرت و اختیار . در مورد شرایط عامه تکلیف دو مبنا وجود دارد: ۱. مشهور اعتقاد دارند این شرایط، شرایط فعلیت حکم است و بدون وجود آنها حکم بر مکلف فعلیت پیدا نمی‌کند؛ برای مثال، تکلیف درباره عاجز که شرط قدرت را ندارد هیچ گاه به مرحله فعلیت نمی‌رسد؛ ۲. برخی دیگر، هم چون امام خمینی رحمة‌الله‌علیه، اعتقاد دارند این شرایط نه شرایط اصل تکلیف است و نه شرایط فعلیت تکلیف، بلکه نبودن هر یک از این شرایط عذری عقلی است که از احتجاج مولا، در برابر تکلیف بر عبد مانع می‌شود. بنابر مبنای دوم، تکلیف درباره عاجز نیز فعلی است، ولی چون مخالفت او با تکلیف فعلی، از روی عذر عقلی است، مولا حق ندارد بر ضد او احتجاج نموده و او را عقاب کند. ۲ - نکته اولبه عقیده اهل سنت، اسلام نیز از شرایط عامه تکلیف است، ولی مشهور شیعه معتقد است اسلام شرط تکلیف نیست، بلکه تکلیف هم برای مسلمان و هم کافر ثابت است. ۳ - نکته دومدر این که آیا علم و آگاهی نیز از شرایط عامه و اولیه تکلیف است یا نه، اختلاف وجود دارد؛ به عقیده اشاعره علم از شرایط عمومی تکلیف است و کسی که عالم نباشد در واقع مکلف هم نیست و بر همین اساس آنها احکام خدا را مختص به عالمان می‌دانند. اما امامیه به اتفاق، علم را از شرایط اولیه و عامه ندانسته و در اصل تکلیف دخیل نمی‌دانند، بلکه معتقدند احکام واقعی میان عالم و جاهل مشترک است و جهل و علم تنها در مرحله تنجز تکلیف دخالت دارد؛ بنابر این، اگر کسی به تکلیف عالم بود، تکلیف بر او منجّز می‌شود و مخالفت با آن برای او عقاب می‌آورد، و اگر جاهل بود هر چند در واقع مکلف است در صورتی که مقصر باشد در حکم عالم است و اگر قاصر باشد معذور است و تکلیف در حق او منجّز نخواهد بود. دراین مورد، اصولیون امامی دو دسته شده‌اند: بعضی مثل مرحوم « آخوند خراسانی » علم را علت تامه تنجز تکلیف ، و برخی دیگر مانند مرحوم مظفر علم را مقتضی یا شرط تنجز دانسته‌اند. [۲]
شرح اصول فقه، محمدی، علی، ج۱، ص (۱۹۲-۱۹۱).
[۳]
مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه، محمدی، ابوالحسن، ص۲۱۸.
[۴]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۱۲، ص۱۴۲.
[۵]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۶، ص۱۸۷.
[۹]
مبادی فقه و اصول، فیض، علیرضا، ص۳۲۶.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۱۲، برگرفته از مقاله «شرایط عامه تکلیف». |